Duyu organları ve görevleri nelerdir?

Duyu organları ve görevleri nelerdir?

Duyu Organlarını Tanıyalım

Bir kır gezisine çıktığımızı düşünelim. Bu kır gezisinde çiçeklerin rengini ve kokusunu, kelebeğin kanadındaki desenleri, kuş seslerini ve rüzgârın esintisini hangi duyularımızla algılarız?

Görme, işitme, dokunma, Göz Kulak Burun Dil Deri tat alma ve koku alma duyu organlarıyla çevremizi algılarız. Bu organlar göz, kulak, deri, dil ve burundur. Görmek için gözlerimizi, işitmek için kulaklarımızı, koku almak için burnumuzu, tat almak için dilimizi kullanırız. Maddelerin sertliğini, yumuşaklığını, sıcaklığını ve soğukluğunu derimiz sayesinde algılarız.

Duyu organlarımızdan göz, kulak, burun ve dil başımızda yer alır. Derimiz ise bütün vücudumuzu kaplar.

Duyu organlarımız bulunduğumuz ortamdan sürekli bilgi toplar. Bu bilgiyi ışık, ses, koku, sıcaklık gibi etkenler oluşturur. Toplanan bilgiler beyin tarafından yorumlanır ve bunun sonucunda çevremizdeki çeşitli durumları algılarız.

Gözlerimizle Görürüz

Yağmurdan sonra oluşan gökkuşağını izlemek keyiflidir. Kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, lacivert ve mor gökkuşağının renkleridir. Gözlerimizle tüm renkleri ayırt edebilir, çevremizdeki varlıkları görebiliriz.

Görme duyusu organı gözdür. Çevremizdeki varlıkların biçimlerini, büyüklüklerini, renklerini ve hareket edip etmediğini gözlerimiz sayesinde algılarız.

Renkleri ve şekilleri görme duyumuzla algılarız. Çiçeklerin rengini, biçimini söyleyebilmek için görme organımızı kullanırız. Gözlerimiz sayesinde etrafımızdaki bütün varlıkların şeklini, büyüklüğünü ve rengini söyleyebiliriz.

Birkaç dakika gözlerimizi kapatalım. Neler hissettiğimizi arkadaşlarımızla paylaşalım. Kendimizi görme engelli bireylerin yerine koyalım. Evden okula giderken ne gibi zorluklar yaşayacağımızı düşünelim. Engelli bireylerin yaşadığı zorluklara çözüm önerilerinde bulunalım.

Engelli bireylere yardımcı olmalıyız.

Kabartma yazı nedir?

Doğuştan görme duyusu olmayan ya da çeşitli nedenlerle görme duyusunu kaybetmiş insanlar dokunma duyusunu kullanarak okuyabilirler. Bunun için kabartma yazıyı kullanırlar. Kabartma yazıda harflerin ve sayıların yerine görme engelliler için özel olarak hazırlanmış kabartma noktalar bulunur.

Gözlerimizin sağlığını korumak için neler yapmalıyız?

Gözlerimiz ışığa ve dış ortamdan gelecek toz, rüzgâr gibi etkenlere karşı hassastır. Örneğin kirli ellerle ya da havluyla taşınacak bazı mikroorganizmalar göz enfeksiyonlarına neden olabilir.

Şapka ve güneş gözlüğü ile gözlerimizi güneşin zararlı etkisinden korunmalıyız.

Göz sağlığımızı korumak için yapmamız gereken başlıca davranış ve uygulamalar nelerdir?

• Özellikle yazın şapka ve güneş gözlüğü kullanarak gözlerimizi güneş ışığının zararlı etkisinden korumalıyız.
• Yüz havlumuz temiz ve kendimize ait olmalıdır.
• Televizyon izlerken televizyonla aramızda en az 3-4 metre mesafe olmalıdır. Kitap okurken kitapla aramızda en az 30 cm mesafe olmasına dikkat etmeliyiz.
• Uzun süre televizyon izlemek ya da bilgisayar kullanmak gözleri yorar. Bu nedenle televizyon veya bilgisayara ayıracağımız süreyi sınırlamalıyız.
• Yazıları okumakta ya da net görmekte zorlanıyor olabiliriz. Bu durumu ailemize bildirmeli, göz doktoruna gitmeliyiz. Gerekliyse gözlük kullanmalıyız. Aksi takdirde gözlerimizin sağlığı daha da bozulabilir.

Kulaklarımızla İşitiriz

Müzik aletinden çıkan sesleri kulağımızla işitiriz.

Müzisyenler çaldıkları müzik aletleriyle insanları mutlu eden sesler üretirler. Bu sesleri kulaklarımız sayesinde işitiriz. Kulaklarımız yalnızca müziği değil, çevremizdeki bütün varlıkların seslerini işitmemizi sağlar. Çünkü kulak işitme duyusu organımızdır.

Çalar saatin sesi bizi uyandırır.

İşitme duyumuz bizi çeşitli durumlardan haberdar eder ve uyarır. Örneğin bir iş makinesinin gürültüsüyle bir arabanın korna sesini ayırt edebiliriz. Kurduğumuz bir çalar saatin zil sesi bize uyanmamız gerektiğini hatırlatır.

Kulağımızla sesin yönünü fark ederiz.

İki kulağımız vardır ve her iki kulak birlikte çalışır. Sağ taraftan gelen sesleri sağ kulağımızla, sol taraftan gelen sesleri sol kulağımızla daha önce işitiriz. Böylece seslerin hangi yönden geldiğini fark ederiz. Örneğin birkaç sokak ötedeki ambulansın siren sesini işitebilir ve ambulansın hangi tarafta olduğunu tahmin edebiliriz.

Çevremizdeki insanların söylediklerini duymamız, onlarla iletişim kurmamızı kolaylaştırır. Kulak ayrıca dengemizi sağlamada görevli bir organımızdır.

İşaret dili nedir?

İşitme duyusu olmayan insanlar, görme duyusunu kullanarak işaret dili yardımıyla iletişim kurarlar. İşaret dili alfabesinde her harfin, sayının ve kavramın işaretle karşılığı vardır. Bu harfler, kavramlar, sayılar el ile parmakların aldığı biçim ve hareket yönüyle anlatılır.

İşitme duyusu olmayan insanlar ile işaret dili yardımıyla iletişim kurabiliriz.

Az işiten insanlar sesleri daha iyi duyabilmek için işitme cihazı kullanır.

Yüksek sesler işitme kaybına neden olabilir. Çocukken geçirilen bazı hastalıklar da kulaklarda kalıcı işitme kaybına yol açabilir. Az işiten veya işitme kaybı olan insanlar, daha iyi işitmek için işitme cihazı kullanırlar. Bu cihazı kullanan kişilerin sese duyarlılıkları artar ve yüksek sesler bu insanları rahatsız eder. Bu nedenle işitme cihazı kullanan arkadaşlarımızın yanında yüksek sesle konuşmamalıyız. Toplumdaki her bireyin özel durumuna saygı göstermeliyiz.

Yüksek sesle müzik dinlemek kulaklarımıza zarar verir.

Kulağımızın sağlığını korumak için neler yapmalıyız?

• Kulaklıkla uzun süreli ve yüksek sesle müzik dinlemekten kaçınmalıyız. Yüksek ses zamanla işitme duyusunun azalmasına neden olabilir.
• Dışarıdan vücudumuza giren mikroorganizmalar hastalanmamıza neden olabilir. Bunlardan bazıları boğazımızın ağrımasına ve ateşimizin yükselmesine yol açabilir. Bu belirtiler ortaya çıktığında kulak, burun, boğaz hastalıkları doktoruna gitmeli ve tedavi olmalıyız. Tedavi edilmeyen boğaz enfeksiyonlarının kulaklarımıza da yayılabileceğini unutmamalıyız.
Kulağımız ile ilgili bir rahatsızlığımız varsa kulak muayenesi olmalıyız.
• Kulak çubuğu ile kulağımızın iç kısmını temizlemeye çalışmamalıyız. Yalnızca kulak kepçemizi hafifçe bastırarak temizlemeliyiz.

Burnumuzla Koku Alırız

Bir panayırda iştah açıcı kokuları takip ederek yiyeceklerin pişirildiği stantlara ulaşabiliriz. Çünkü pişen yiyeceklerin kokusu çevreye yayılır ve biz de bu kokuları fark ederiz.

Koku alma duyusu organımız burundur. Burnumuz sayesinde çevremizdeki çeşitli kokuları algılarız. Bazı kokular hoşumuza giderken bazıları hoşumuza gitmeyebilir. Örneğin bir çiçeğin kokusu hoşumuza giderken çöp bidonundan yayılan koku hoşumuza gitmez.

Burun aynı zamanda soluk alma organımızdır.

Burnumuzun sağlığını korumak için neler yapmalıyız?

• Çamaşır suyu gibi bazı maddeleri koklamak burnumuza zarar verebilir. Bu maddeler burnumuzun iç kısmının tahriş olmasına neden olabilir. Ayrıca zehirlenme gibi çok daha ciddi sağlık sorunlarına da yol açabilir. Burun sağlığımızı korumak için bu tür maddeleri koklamamalıyız.
• Burnumuzu karıştırmamalıyız. Bu durum çevremiz tarafından hoş karşılanmayacağı gibi burnumuzun kanamasına da neden olabilir.
• Burnumuzun içindeki kılları koparmamalıyız. Çünkü burundaki kıllar solunan havanın temizlenmesini sağlar.
• Soluk alırken havadaki toz burunda birikir. Bu nedenle burnumuz kirlenir. Burun sağlığımızı korumak için burnumuzu bol su ile düzenli olarak temizlemeliyiz.
• Burnumuz kanadığında, darbe aldığında en yakın sağlık kuruluşuna gidip muayene olmalıyız.

Dilimizle Tat Alırız

Tat alma organımız dildir. Dil tat alma dışında konuşma ve çiğnenen besinlerin yutulmasına yardımcı olur.

Dilimiz sayesinde dört temel tadı algılarız. Bunlar; tatlı, tuzlu, ekşi ve acı olarak sınıflandırılır. Örneğin limon ekşidir. Bal ve dondurma tatlı, bazı biberler acıdır. Simit ise tuzludur.

Limonun tadı ekşidir. Dondurmanın tadını dilimizle alırız.

Koku ve tat duyuları birbiriyle ilişkilidir. Nezle ya da grip olduğumuzda bu ilişkiyi daha iyi anlarız. Burnumuz tıkalıyken yiyeceklerin kokusunu alamadığımız için tadını da algılayamayız.

Dilimizin sağlığını korumak için neler yapmalıyız?

• Yiyecek ve içecekleri çok sıcak veya çok soğuk tüketmek dil sağlığımıza zarar verir. Bu nedenle tüketeceğimiz yiyecek ve içeceklerin sıcaklığına dikkat etmeliyiz. Dilimizin sağlığı için çok sıcak besinleri biraz soğuduktan sonra tüketmeliyiz.
• Ne olduğunu bilmediğimiz maddelerin tadına bakmamalıyız. Çünkü bazı maddeler insan sağlığı için zararlıdır.
• Dilimizle ilgili bir rahatsızlık olduğunda doktora gidip muayene olmalıyız.
• Dişlerimizi fırçalarken dilimizi de temizlemeliyiz. Çünkü dilimizde de yemek artıkları birikir.

Derimizle Dokunur ve Hissederiz

Elimizle topa veya pamuğa dokunduğu muzda, bir kediyi okşadığımızda topun sert, kedinin tüylerinin ve pamuğun yumuşak olduğunu algılayabiliriz.

Dokunma duyusu organımız deridir. Derimizle varlıkların sert, yumuşak, sıcak veya soğuk olma gibi özelliklerini algılarız. Kedinin tüylerinin yumuşaklığını dokunma duyumuzla algılarız.

Dokunduğumuz varlıkların sıcak ya da soğuk, pürüzlü ya da pürüzsüz olduğunu da derimizle fark ederiz.

Elimize bir iğne battığında veya bisikletten düşüp dizimiz yaralandığında ağrıyı derimizle hissederiz.

Rüzgârın ya da soğuğun etkisini derimizle hissederiz. Sinek ısırdığında sineğin ısırdığı yeri derimiz sayesinde algılarız.

Parmak uçları, avuç içi, dudaklar, koltuk altları ve ayak tabanları dokunma duyusu bakımından daha hassastır. Örneğin birinin ayak tabanına tüyle dokunursak o kişi hemen gıdıklanır.

Derimizin sağlığını korumak için neler yapmalıyız?

El temizliği derimizin sağlığı için önemlidir.

• Vücudumuzun dolayısıyla derimizin sağlığını korumak için sağlıklı ve doğal besinler tüketmeliyiz.
• Düzenli banyo yapmalı ve her gün saçlarımızı taramalıyız.
• El temizliği, genel temizlik alışkanlıklarından biridir. Özellikle park veya bahçede toprakla oynadıktan sonra ellerimizi su ve sabunla yıkamalıyız. El ve ayak tırnaklarımızı uzadıkça kesmeliyiz.
• Herhangi bir nedenle yaralandığımızda yaralı yeri temiz tutmalı ve gerekli tedaviyi yaptırmalıyız.
• Özellikle yaz aylarında derimizi güneş ışığının zararlı etkisinden korumalıyız. Bunun için cildimize güneşin zararlı ışınlarına karşı etkili kremler sürmeliyiz. Şapka takarak başımızı ve yüzümüzü güneşin zararlı etkilerinden korumalıyız. Güneşin zararlı ışınlarına karşı koruyucu krem kullanmalıyız.

Burnumuz tıkalı olduğunda yemeklerin tadını niçin alamayız?

Bir varlığı algılarken birden fazla duyu organımızı kullanabiliriz.

Duyu organları birlikte çalışır. Bir varlığı algılarken birden fazla duyu organımızdan yararlanırız. Örneğin fırından yeni çıkmış bir simidi elimize aldığımızda simidin sıcaklığını derimizle hissederiz. Simidin kokusunu burnumuzla, tadını ise dilimizle algılarız. Tat alma ve koklama duyu organları birlikte çalışır. Bu nedenle burnumuz tıkalı olduğunda yemeklerin tadını alamayız.